به گزارش تحریریه؛ معمولا ارزیابی اثربخشی فعالیت های تحقیقاتی در حوزه آبخیزداری و میزان تحقق اهداف تحقیقاتی پس از به اجرا درآوردن دستاوردهای حاصله صورت می پذیرد. با انجام این مهم، سهم تحقیقات در دستیابی به اهداف مورد نظر در زیر بخش مربوطه محاسبه می شود.

در این راستا اثر بخشی طرح های پژوهشی کاربردی آبخیزداری در حوزه های پخش سیلاب، سامانه سطوح آبگیر باران، سد زیرزمینی و حفاظت خاک که از سال 1361 الی 1399 توسط پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در استان های خراسان رضوی، خراسان شمالی، کرمانشاه، فارس، تهران، قزوین، زنجان و سمنان اجرا شده است، مورد ارزیابی قرار گرفتند.

نتایج این ارزیابی نشان می دهد در همه استان های مورد بررسی، مجموع هزینه های پروژه های تحقیقاتی پخش سیلاب، سطوح آبگیر باران، بندزیرزمینی و حفاظت خاک به ترتیب معادل 1360، 2.5، 6.4 و 92 میلیارد ریال و مجموع منافع پروژه های یادشده نیز به ترتیب 1931375، 11.6، 25 و 109 میلیارد ریال می باشد. این آمار نشان می دهد نسبت فایده به هزینه پروژه های تحقیقاتی پخش سیلاب 24.5، سطوح آبگیر باران 2.6، بند زیرزمینی 15.1، پروژه های تحقیقاتی حفاظت خاک 2.13 بوده است.

همچنین نتایج این تحقیق که توسط سازمان تحقیقات ترویج و آموزش وزارت جهاد کشاورزی منتشر شده است نشان می دهد از منظر اجتماعی نیز شاخص های مربوطه برای پروژه های پخش سیلاب و سدزیرزمینی در وضعیت بسیار مناسبی قرار دارد. این تحقیقات نشان می دهد اکثریت قریب به اتفاق بهره برداران از اجرای پروژه های تحقیقاتی یاد شده رضایت کامل داشته اند. با توجه به ارزیابی صورت گرفته از منظر اقتصادی و اجتماعی، تحقیقات آبخیزداری در کشور دارای اثر بخشی مناسبی بوده است.

14 میلیون هکتار اراضی مستعد آبخوانداری و پخش سیلاب

این تحقیقات نشان می دهد بیشترین اثربخشی و منفعت حاصل از آبخیزداری، در بخش آبخوانداری و پخش سیلاب بوده است. خوشبختانه حدود 14 میلیون هکتار از اراضی کشور مستعد اجرای عملیات پخش سیلاب وجود دارد (که متاسفانه از این اراضی هیچ استفاده ای نمی شود) و در صورتی که این عملیات اجرایی شود این امکان وجود دارد تا حدود 5000 میلیارد متر مکعب آب در سفره های زیرزمینی ذخیره شود (نیاز آبی سالانه کشور در حال حاضر 100 میلیارد متر مکعب است). علاوه بر جمع آوری و ذخیره سازی آب باران، آبخوانداری و پخش سیلاب زمینه جهش تولید در بخش کشاورزی را فراهم می کند به طوری که نمونه های موفق پخش سیلاب در نقاط مختلف کشور وجود دارد که یکی از این نمونه های موفق تولید علوفه دامی در استان یزد است که این استان توانسته است در شرایط شدید خشکسالی و در دل کویر، از هر هکتار 3.8 تن علوفه دامی برداشت کند. این در حالی است که این میزان در شرایط ترسالی می تواند تا 8 تن در هکتار افزایش یابد.

مسلما همانطور که تولید محصولات استراتژیک مثل علوفه دامی - که نیاز اساسی کشور نیز می باشد و سالانه ارز فراوانی از کشور برای تامین این نهاده ها خارج می شود-  آن هم در دل کویر و بصورت دیم و صرفا با آبیاری سیلابی امکان پذیر بوده، یقینا در نقاط مختلف کشور که دارای بارندگی بالاتری هستند و از کیفیت خاک بهتری برخوردارند، به مراتب آسانتر و راحت تر این امکان وجود دارد.

مهدی عرفانیان

پایان/